گیاهان گوشتخوار,شکارچیان سبز و شگفت‌انگیز طبیعت(12گونه)

گیاهان گوشتخوار (به انگلیسی: Carnivorous plants )، گیاهانی هستند که برخی یا بسیاری از مواد غذایی مورد نیاز خود را از طریق تله‌گذاری و مصرف جانوران یا آغازیان، معمولاً حشرات و دیگر بندپایان به دست می‌آورند. با این حال گیاهان گوشت‌خوار با فتوسنتز انرژی تولید می‌کنند. آیا تاکنون به این فکر کرده‌اید که چرا برخی گیاهان گوشتخوار هستند؟! شاید داستان‌های قدیمی از گیاهان آدم‌خوار را شنیده باشید، اما واقعیت علمی این موجودات سبز، حتی شگفت‌انگیزتر است. بیش از ۶۰۰ گونه گیاه گوشتخوار در جهان وجود دارد که علاوه بر ظاهر جذاب و عجیب خود، به شکار حشرات و موجودات کوچک می‌پردازند. این گیاهان نه‌تنها می‌توانند فضای خانه یا گلخانه شما را خاص کنند، بلکه در کاهش آفات نیز نقش دارند.

برخلاف بیشتر گیاهان که مواد مغذی را از خاک جذب می‌کنند، گیاهان گوشتخوار معمولاً در مرداب‌ها و لجنزارها می‌رویند؛ محیط‌هایی که خاک آن‌ها فقیر از نیتروژن و مواد معدنی است.

برای جبران این کمبود، این گیاهان حشرات و گاهی موجودات کوچک‌تر را شکار کرده و با استفاده از آنزیم‌های هضمی، مواد غذایی لازم را تأمین می‌کنند. برخی از این گیاهان حتی می‌توانند در خانه نگهداری شوند و آفات مزاحم را از بین ببرند.

 

این گیاهان چگونه طعمه را شکار می‌کنند؟

زمانی که حشره یا موجودی کوچک روی برگ یا تله گیاه می‌نشیند:

1. برگ یا تله به‌سرعت بسته می‌شود.

2. خارها یا موهای ویژه، طعمه را در جای خود نگه می‌دارند.

3. آنزیم‌های گوارشی شروع به تجزیه بدن طعمه کرده و مواد مغذی جذب می‌شود.

نکته جالب این است که گیاهان گوشتخوار قادر به تشخیص طعمه واقعی از اشیای بی‌جان هستند و اگر جسمی بی‌حرکت روی برگشان قرار گیرد، واکنشی نشان نمی‌دهند.

معرفی تعدادی از گیاهان گوشتخوار:

1) دروزرا (Drosera) یا شبنم خورشید

دارای تارهای سوزنی با قطرات چسبناک شبیه شبنم که حشرات را جذب و به دام می‌اندازد.

 

دروزرا یک گیاه گوشتخوار است که از لغت یونانی (drosos) به معنی «شبنم، قطرهٔ شبنم» گرفته شده‌است این گیاه در بسترهای خزه خشک شده می روید. دروزرا بسیار زیبا، کمیاب و البته ترسناک است.

سیستم این گیاه به صورتی است که نوک تارهای متعدد سوزنی شکلی که برروی برگ ها قرار دارد، یک قطره ماده چسبناک وجود دارد که شبیه قطره شبنم یا شهدی شیرین به نظر می رسد که با ترشح بو و شکل خاصی که دارد حشرات را به سمت خود جذب کرده و با پرزهای چسبناک خود آنها را به دام انداخته و تجزیه می‌کند.

2) ساراسنیا (Sarracenia) یا گیاه کوزه‌دار

برگ‌های لوله‌ای شکل با شهد شیرین که حشرات را به درون کوزه لغزنده هدایت می‌کند.

  گیاه ساراسنیا یا گیاه کوزه دار گیاهی گوشتخوار با برگهای عجیب است که موجب شگفتی و زیبایی این گیاه شده است. رنگ زیبا، بو و ترشح شیره‌ی شربت مانند بر لبه‌ی گیاه سبب جذب حشرات و به دام افتادن آنها می‌شود و طعمه یک مسیر یکطرفه را در داخل کوزه‌ی چسبناک گل به سمت مرگ طی می‌کند ! ساراسینا یک گیاه مقاوم است و رشد سریعی نیز دارد.  

 

3) گل رنگین کمان (Byblis):

 

    ظاهر زیبای برگ های لعاب دار این گیاه هنگام تابش خورشید باعث شده است که نام رنگین کمان را به خود اختصاص دهد. گل رنگین کمان از گونه های بیابانی گوشتخوار محسوب میشود ولی نوع آبزی هم دارد. ساقه ی این گیاه دارای غده های چسبنده ای است که حشرات را به خود جذب میکند این غده ها مانند تله عمل میکنند و حشره به هوای شیرین بودن آنها روی ساقه مینشیند و به تله می افتد و ساقه ها همانطور ایستاده شروع به هضم طعمه میکنند.  

 

4) گیاه ونوس حشره‌خوار  (Venus flytrap) :

  اولین گیاهی که بعد از شنیدن نام گیاهان گوشتخوار به ذهن ما می‌آید ونوس حشره خوار است . ونوس از جمله گیاهانیست که میتوان در گلخانه نیز پرورش داد. از عجایب این گیاه رشد گلها در بالای برگ است که همین امر سبب میشود حشرات گرده افشان در دام نیفتند. این گیاه فقط میتواند 3 الی 4 بار قبل از مردن شکار کند به این صورت که با استفاده از برگ های خود که مانند صدف عمل میکنند طعمه را جذب محرک های درخشان خود میکند و هنگام وارد شدن طعمه آرواره های خود را میبندد و تا هضم شدن کامل حشره تله باز نمیشود . اگر میخواهید این گیاه را در منزل نگهدارید نگران خوراک او نباشد چرا که یک عدد مورچه در ماه نیز برای او کافیست !    

 

5) باترورت (Butterwort) یا گیاه کره ای (Pinguicula) :

 

  باترورت‌ نامیست که به سبب دارا بودن برگهای به ظاهر چرب و کره ای به این گیاه اختصاص داده اند. این گونه ی گوشتخوار بر روی شکاف سنگها و صخره ها رشد میکند و دارای گلهایی به رنگ بنفش یا آبیست که در اواخر بهار می‌رویند. برگ های این گیاه غدد لزج و چسبنده ای دارند که وظیفه ی ترشح ماده چسبناک‌، به دام انداختن حشرات و هضم آنها را به عهده دارند. عمل شکار آنها به این صورت است که طعمه بعد از به دام افتادن، سعی در تقلا کردن و رهایی خود دارد و به موجب حرکت زیاد شیره ی هضم کننده توسط غدد ترشح میشود و برگ ها به آرامی لوله میشوند و حشره را هضم و جذب میکنند.

 

6)  گیاه آسیاب آبی (Aldrovanda) :

  آسیاب آبی نامیست که به دلیل نحوه ی قرار گرفتن برگ ها به دور ساقه ی این گیاه به آن نسبت داده شده است. آسیاب آبی گیاهی آبزیست که ریشه ندارد و ساقه های آن روی آب شناور است و از مهره داران کوچک آبزی تغذیه میکند. عملیات شکار در آنها به این صورت است که در آب گرم 20 درجه برگ های این گیاه در آب مانند ونوس حشره خوار عمل میکند و هنگام برخورد لارو ها یا موجودات ریز به آنها، آب را سریعا با فشار به بیرون میدهد و بسته میشود و طعمه را گیر می اندازد سپس با آنزیم های مربوطه عمل هضم را شروع میکند.

7) گیاه کوزه ای (Nepenthes) :

  گیاه کوزه ای از بزگترین انواع گیاهان حشره خوار محسوب میشود . این گیاه که بیشتر در مرداب ها و لجنزارها می‌روید و دارای یک ساقه بلند و صاف و یک گل بزرگ با گلبرگهای سرخ و مادگی چتر مانند است که در تابستان می شکفد. برگ های کوزه مانند این گیاه آب را درون خود نگه میدارند و عملیات شکار طعمه را انجام میدهند. این گیاه با ترشح شهد در اطراف کلاهک و دهانه کوزه حشرات را به سوی خود جذب میکند، حشره ی طمعکار با رسیدن برروی دهانه ی کوزه به سمت پایین آن حرکت میکند و توسط تارهای مو مانند در سطح لغزنده ی کوزه به پایین هدایت میشود و پس از حرکات نافرجام برای رهایی در آب کوزه غرق میشود. موجودات بسیار ریز مانند تک یاخته ها، کرمهای بسیار کوچک و سخت پوستان ذره بینی آبزی که همزیستان گیاه هستند در هضم کردن طعمه به آن کمک میکنند . گونه های این گیاه اغلب کوچک هستند و از حشرات ریز تغذیه میکنند اما گونه های بزرگتر طعمه های بزرگتری مثل برخی پستانداران کوچک (بعضی موش ها) را به دام می اندازند و از آن تغذیه می کنند !!

8. بلدرورت (bladderwort) :

 

  پشه گیر یا گیاه مثانه دار در برکه ها، دریاچه ها و نهرهایی با جریان آب آهسته و در کل در آبهایی با عمق کمتر از ۶۰ سانتیمتر یافت می شود. این گیاه بدون ریشه در نزدیکی سطح آب شناور است و ازخوشه هایی از گلهای زرد رنگ و ساقه هایی که در زیر آب منشعب شده اند و دارای برگ های نخ مانند هستند، متشکل شده است. کیسه های کوچک و سبکی در برگ ها وجود دارد که bladder یا مثانه نام دارد، هر مثانه در واقع تله ریز و تو خالی است که ورودی آن یک طرفه است ! حشرات آبزی به سمت این کیسه ها جذب میشوند و اگر یکی از 4 تار محرک این مثانه را جذب کنند درب تله باز میشود و گیاه حشره را به سمت داخل میکشد و درب بسته میشود و با ترشح آنزیم توسط ساقه ها کار هضم شروع میشود.  مثانه پس از یک یا دو ساعت آماده شکار طعمه جدید خواهد بود!

9) بروچینیا (Brocchinia reducta) :

 

    بروچینیا گلی گوشتخوار از خانواده‌ آناناس‌هاست که ظاهری شبیه به آکمائا دارد . این گیاه گوشت‌خوار درون حفره‌ مرگبار خود آب ذخیره کرده، آبی که کمی معطر است و ناحیه دور کاسه آب نور ماورای بنفش را بسیار بازتاب می‌دهد. حشرات به سمت این نور بنفش جذب میشوند و در دام می افتند. بالای این حفره بسیار لیز بوده و جای پای محکمی ندارد بنابراین حشره به داخل آن می افتد و غرق میشود و در آخر توسط آنزیم فسفاتاز و برخی باکتری‌ها تجزیه می‌شوند.

 

10) گیاه کوزه ای کالیفرنیا یا سوسن کبری (Darlingtonia) :

  این گیاه در باتلاق ها و با آب باران رشد می کند و به طور کلی از گونه های نادر و کمیاب است. قسمت بالای برگ که به رنگ قرمز و صورتیست،حشره را جذب خود میکند و دو برگ نیش مانند جلوی تله با ترشح شکر و مواد معطر به جذب حشره کمک میکند. حشره بعد از جذب شدن از در ورودی تله به داخل میرود و همانطور که در شکل پیداست شفاف بودن گیاه باعث مشود حشره آسمان را ببیند و برای فرار به سمت بالا پرواز کند داخل تله‌ی گیاه سطوح واکسی و چسبنده و دارای کرک های روبه جهت مخالف هستند و هنگامی که حشره از فرار خسته شود و روی آنها بشیند دیگر امیدی به زنده ماند آن نیست !در قسمت پایین گیاه عمل هضم شروع میشود و قسمت های نرم حشرات توسط اسید های آمینه و شیره معده هضم میشود و قسمت های سخت آن دفع میشود.

 

11) سفالوتوس (cephalotus sp) :

 

  سفالوتوس با اینکه شبیه به گیاه کوزه ایست اما از لحظ فیزیکی کاملا با آن متفاوت است و کیسه های کوچک آن بر خلاف گیاه کوزه ای کاملا نزدیک به زمین میروید. سرپوش نیمه باز برروی این کیسه ها حرکت نمیکند و تنها از نفوذ آب باران به درون آن جلوگیری میکند . طریقه ی شکار حشرات توسط این گیاه همانند گیاه کوزه ایست به این صورت که داخل این کیسه ها از ماده ی آبکی و سیالی که خود گیاه میسازد نیمه پر است و وقتی حشره وارد آن شود دیگر نمیتواند خارج شود و همانجا هضم میشود .

 

12) گل بدبو یا گل جسد (The Corpse Flower) : 

    یکی از این گیاهان گوشتخوار که بارها در مکان های مختلف شایعه شده که انسان خورده است، گل بدبو یا گل جسد است که نام علمی آن Amorphophallus Titanum می باشد. رشد این گیاه بسیار زیاد است تا جایی که میگویند در یک روز 10 سانتی متر رشد میکند ! تا به حال به چشم دیده نشده که این گیاه انسانی را ببلعد اما داستان ها میگویند که زمانی که این گیاه به ارتفاع 2.7 متر برسد بویی از خود ساطع میکند که شبیه به بوی یه فرد مرده است، سوسک های مردار خوَار و مگس های گوشت خوار به این بوی بد جذب شده و به دام می افتند و با گرده ی گیاه پوشیده میشوند.

 

آیا گیاهان گوشتخوار خطرناک هستند؟

برخلاف داستان‌ها و افسانه‌ها، هیچ‌کدام از این گیاهان توانایی بلعیدن انسان را ندارند. طعمه آن‌ها معمولاً حشرات، لاروها، و موجودات کوچک است. حتی گونه‌هایی که حیوانات کوچک‌تری مانند قورباغه یا موش را می‌خورند، این کار را به‌آرامی و طی چند روز انجام می‌دهند.

جمع‌بندی

گیاهان گوشتخوار نمونه‌ای بی‌نظیر از تکامل در طبیعت هستند که برای بقا در محیط‌های فقیر از مواد غذایی، روش شکار را انتخاب کرده‌اند. علاوه بر جذابیت بصری، این گیاهان می‌توانند در کاهش جمعیت حشرات مزاحم مؤثر باشند و گزینه‌ای خاص برای کلکسیون گیاهان آپارتمانی یا گلخانه‌ای باشند.

       

اقتباس:سایر

تدوین:مینو غفوری ساداتیه

آدرس اینستاگرام:gooldono.stand.sidoos@

تلفن:09308743868