گل فيتولاکا (سرخ بر) یا سرخاب کولی(150گونه)

گل فیتولاکا یا سرخاب‌کولی آمریکایی (نام علمی: Phytolacca americana) نام یک گونه از سرده سرخاب‌کولی‌ها است.

افزایش جمعیت بشر و نیاز روز افزون آن به غذا باعث توسعه کشت اراضی زراعی و کاهش عرصه های منابع طبیعی گردیده است که در نتیجه آن از بین رفتن برخی گرفتن آنها گردیهده اسهت . اسهتان گلسهتان از جمله مناطقی است که توسعه اراضی زراعی باعث نابودی برخی از گونه های بومی آن گردیده است .

البته برخی ازگیاهان بدلیل دائمی بودن، تکثیر آسان و قدرت سازگاری باال با شرایط محیط توانسته اند نسل خود را حفظ نمایندو به حیات خود ادامه دهند. یکی از این گیاهان سرخاب کولی است. گیاه سرخاب کولی گیاهی است از خانوادهPhytolaccaceae ،گیاهان این خانواده به صور مختلف علفی، درختچه ای یا درخت و گاهی بالارونده اند . این خانواده از 17 جنس و 150 گونه تشکیل شده است که بیشتر در مناطق گرم و معدودی در نواحی معتدله یافت میشوند.

از جنس های مهم این خانواده، جنس Phytolacca با 40 گونه و جنس Limeum با20 گونه را
میتوان نا برد. از بین گونه های جنس Phytolacca یك گونه آن در ایران وجود دارد

سرخ بر  گياهي است دائمي، بومي شمال آمريکا، در بسياري از قسمت هاي اروپا و شمال کشورمان نيز به صورت خودرو مشاهده مي گردد. خوشه هاي صورتي رنگ گل ها در فصل تابستان ظاهر شده و در پائيز به خوشه هاي ميوه هاي سياهرنگ تبديل مي گردند (ميوه ها سمي هستند) حداکثر بلندي و گستردگي گياه به ۵/١ متر مي رسد.

منشاء اولیه سرخاب کولی در آمریکای شمالی بوده است ولی امروزه به علت پراکندگی وسیعی که در کره زمین پیدا نموده، در غالب نواحی مخصوصا مناطق گرم و معتدل بدان برخورد می‌شود. این گیاه معمولا در حاشیه مزارع و جاده‌ها، اماکن مرطوب و سایه‌دار مخصوصا نواحی متروك و محدوده آبادی‌ها می‌روید. در ایران این گیاه در استان‌های گیلان، مازندران، گلستان رویش دارد.

بخش‌هاي مختلف اين گياه به شدت براي انسان و دام سمي است و به عنوان گياهي مزاحم براي كشاورزان تلقي مي‌شود. با اين وصف، بخش‌هايي از آن، استفاده دارويي يا غذايي دارند. مؤثرترين قسمت اين گل فیتولاکا ريشه است، هر چند برگ و ميوه نيز مي‌توانند در توليد مواد مؤثر دارويي مورد بهره‌برداري قرار گيرند.

میوه آن دارای اثر مسهلی و اعضای مختلف آن مانند ریشه، اثر قی‌آور دارد. قسمت‌های مختلف گل فیتولاکا یا سرخاب کولی به مقادیر زیاد مصرف شود، ابتدا قی و اسهال ایجاد می‌کند سپس حرکات قلب تدریجا کند می‌شود. تجربه نشان داده است که با مصرف مقدار غیر درمانی آن، تحرك و حساسیت، فلج می‌گردد. گرد ریشه گیاه به شدت عطسه‌آور است.

خانواده: Phytolaccaceae

نام علمي: Phytolacca acinosa

مشخصات گیاه‌شناسی سرخاب کولی

سرخاب کولی با نام علمی (Phytolacca americana L) از خانواده (Phytolaccaceae)، گیاهی است علفی، چندساله، دارای ریشه ضخیم و ساق‌های منشعب، گوشتدار، به ارتفاع 1 تا 2 متر است. اندام هوائی آن رنگ سبز با لکه‌های به رنگ بنفش و قرمز است از این جهت غالبا به رنگ سبز مایل به قرمز جلوه می‌کند.

برگ‌ها بیضوی دراز نوك تیز، عاری از دندانه، فاقد هرگونه تار و به طول 10 تا 40 سانتیمتر، گل‌ها کوچك، گلی رنگ و مجتمع به صورت خوشه‌های باریك، به درازای  10 تا 50 سانتیمتر و پس از آمیزش نیز هر یك میوه‌ها به صورت سته به رنگ بنفش و محتوی شیره قرمز رنگ تبدیل می‌شود. در داخل پوشش گل این گیاه، 10 پرچم و یك مادگی منتهی به 10 خامه جای دارد. این گونه در شمال به سرخاب کولی، سرخاب و جوکی سرخاب معروف است.

برداشت

رشد رویشی سرخاب کولی از فروردین ماه شروع و تا اواخر تابستان ادامه می‌یابد، گلدهی آن از خرداد آغاز و تا اواخر مهر ماه خاتمه می‌یابد. شروع تشکیل میوه نیز از اوایل تیر ماه شروع می‌شود و بعد از حدود یك ماه میوه‌ها شروع به رسیدن می‌کنند و سرانجام بعد از مهر بذرها قابل برداشت می‌شوند. اتمام مراحل فنولوژی که معمولا با خشك شدن گیاه همراه است بعد از آبان ماه شروع می‌شود

پراکنش جغرافیایی

منشاء اولیه این گیاه در امریکای شمالی بوده است ولی امروزه به علت پراکندگی وسیعی که در کره زمین
پیدا نموده، در غالب نواحی مخصوصاَ مناطق گر و معتدل بدان برخورد می شود. این گیاه معموالَ در حاشیه مهزارع
و جاده ها، اماکن مرطوب و سایه دار مخصوصاَ نواحی متروك و محدوده آبادیها می رویهد .

در ایران این گیاه دراستانهای

(گیلان) شفت، اطراف رشت، بندر انزلی به آستارا، لاهیجان ,

(مازندران )راه چالوس  به رامسر ، دره هراز ،
عباس آباد،آمل، بهشهر

(، گلستان)بندرگز، کردکوی، گرگان

رویش دارد

ترکیبات شیمیایی

قسمتهای مختلف این گیاه دارای گلوگزیدی به نا فیتوالکسین است که نوعی ساپونین می باشد. عالوه
براین گلوکزید، مواد رزینی و پکتیکی، آسپارازین و همچنین یك فرمان اکسید کننده نیز در آن وجهود دارد . میوه ودانه این گیاه دارای تانن، ماده روغنی به رنگ زرد مایل به قهوه ای، نوعی ساپونین، موسیالژ و یك ماده ملون به رنگ قرمز است. این ماده رنگی، در صنعت مصرف زیاد دارد. ضمناَ چنین شهرت دارد که اگر گوشت پرندهای که ازمیوه این گیاه تغذیه میکنند مصرف گردد، اثر مسهلی شدید ظاهر می شود . مصرف مقادیر زیاد و پی در پی فراورده های این گیاه، نوعی مسمومیت ظاهر میکند که با مصرف شیر از بین میرود.

خواص درمانی

میوه آن دارای اثر مسهلی و اعضای مختلف آن مانند ریشه، اثر قی آور دارد. قسمتهای مختلف گیاه به
مقادیر زیاد مصرف شود، ابتدا قی و اسهال ایجاد میکند سپس حرکات قلب تدریجاَ کند می شود. تجربه نشان داده است که با مصرف مقدار غیر درمانی آن، تحرك و حساسیت، فلج میگردد. گرد ریشه گیاه به شدت عطسه آوراست.
موثر ترین قسمت این گیاه، ریشه آن است ولی برگ و میوه گیاه نیز مانند ریشه، اثر قی آور ظاهر
مینمایند. در برخی از نواحی امریکا، از این گیاه برای مصارف درمانی مختلف استفاده بعمل میآورند ضمناَ به عنوان
ضد رماتیسم و ضد اسکوربوت در بعضی نواحی مصرف میشود. برای آن اثر مخدر مالیم نیز ذکر شده است.

ریشه این گیاه را به مقدار 16/1 تا 61/1 گر ، جهت درمان سوداء، دانه های جلدی مزمن، بواسیر و غیره به کار میبرند.
در حبشه اعضای این گیاه جهت دفع کر و درچین برای درمان سکسکه مصرف دارد، ضمناَ دارای اثر ضد باکتری در مقابل استافیلوکوك و قارچ هاست)زرگری، 0485 .)بعنوان یك گیاه رنگی از میوه سرخاب استفاده میشود،
همچنین از برگهای جوان آن که محتوی ویتامین C میباشد بعنوان سبزی مصرف میشود.

صور داروئی

گرد اعضای گیاه به مقدار 16/1 جهت رفع سوداء و بواسیر و 61/1 تا 51/1 گر به عنوان قی آور، عصاره
روان به مقدار 01 تا 41 قطره در هر 4 یا 3 ساعت فیتوالکسین به مقدار 15/1 تا 66/1 گر به عنوان صفرا برمصرف میشود.

در استعمال خارج، از گرد ریشه گیاه نوعی پماد تهیه میشود که از آن برای درمان بعضی بیماری های جلدی مانند جوشهای چرکین صورت) ناحیه بالایی لب(، ریزش موی سر و پیدایش لکه های کوچك
عاری از مو، استفاده میگردد.

فنولوژی

مطالعه فنولوژی این گونه نشان میدهد رشد رویشی سرخاب کولی از فروردین ماه شروع و تا اواخرتابستان ادامه می یابد، گلدهی آن از خرداد آغاز و تا اواخر مهر ماه خاتمه مییابد. شروع تشکیل میوه نیز از اوایل تیرماه شروع میشود و بعد از حدود یك ماه میوه ها شروع به رسیدن میکنند و سرانجا م بعد از مهر بذر ها قابل برداشت میشوند. اتمام مراحل فنولوژی که معموال با خشك شدن گیاه همراه است بعد از آبان ماه شروع میشود.

گیاه سرخاب کولی از جمله گیاهانی است که ما می توانیم همزمان مرحله گل دهی، ظهور میوه نار ،
میوه رسیده و بذر آن را در یك بوته ببینیم. گل دهی این گیاه طوری است که ابتدا گلهای نزدیك دمگل شکوفامیشوند و بعد گلهای را گلآذین باز میشوند، رسیدن میوه نیز ابتدا مربوط به میوههای ابتدایی خوشه بعد به سمت میوه های راسی خوشه میباشد.

تكثیر

ازدیاد این گیاه از طریق بذر صورت میگیرد. بذر این گیاه به رنگ بنفش و وزن هزار دانه آن معادل
738/6 گر است. در صورتیکه بذر آن اواخر اسفند و اوایل فروردین کشت شود براحتی جوانه خواهد زد. میزان بذرمورد نیاز برای هر هکتار زمین 611 تا 611 گر میباشد. با توجه به رویشگاه طبیعی این گیاه که در مناطق مرطوب و آبگیر استانهای شمالی میباشد، کشت آن در این مناطق توصیه می شود و یقیناً در سایر مناطق کشورنیاز به آبیاری می باشد.

آفات

از آفات مهم این گونه تشی است که به ریشه های آن صدمه وارد میکند. میوه سرخاب کولی پس از
رسیدن توسط خر و همچنین پرندگان مصرف می شود

توصیه فنی

با توجه به پراکنش جغرافیایی نسبتاَ کم گیاه سرخاب کولی در شمال ایران و استان گلستان که بیشتر درحاشیه جاده ها، اراضی زراعی و بعضاً اراضی جنگلی میباشند، بمنظور حفظ ذخیره ژنی این گیاه الز است بذر آن جمع آوری و در بانك ژن گیاهی و کلکسیونهای گیاهان داروئی نگهداری و کشت شوند. همچنین بخاطر کاربردزیادی که در طب گیاهی و صنعت دارد الز است استفادههای بهینه از این گیاه صورت پذیرد.

متاسفانه در ایران بخاطر تخریب رویشگاه های آن و تبدیل آن به اراضی زراعی نه تنها بشکل سنتی استفاده نمی شود بلکه در صنعت جایی ندارد. با توجه به قابلیت صنعتی شدن فراورده های اندامهای این گیاه، شایسته است سرمایه گذاری در این زمینه صورت گیرد. در هندوستان قرص سرخاب کولی که باعث کاهش و حفظ وزن بدن میگردد ساخته شده است.

نيازها

مکان آفتابي يا سايه ، خاک حاصلخيز و مرطوب ، حداقل دماي قابل تحمل آن ١۵- درجه سانتي گراد است.

ازدياد

از طريق کاشت بذر در پائيز يا بهار و يا تقسيم گياه امکان پذير است.

تدوین:مینو غفوری ساداتیه

آدرس اینستاگرام:gooldono.stand.sidoos@

تلفن:09308743868